SINOPSIS NOVEL

Judul                   : Katresnan

Karya                  : Soeratman Sastradihardja

Penerbit                : Balai Pustaka

Tahun Terbit      : 2013

            Mursiati, pawestri ayu lan pinter, demen anggone marsudi ngelmu. Ora cukup mlebu ana ing HIS bae, dheweke uga nglanjutake menyang MULO. Sanadyan nglanjutake, nanging atine ora melu lanjut amarga Mur wus kepentok marang sawijining priyayi kang wus dikenal saka sekolah HIS kala biyen. Nanging, rasa tresna kalorone namung bisa kapendem lan kelawan dening adat budaya jawa saka uwong tuwane.

            Novel kanthi judul Katresnan iki nggambarake kaya apa perjuwangane Mursiati lan pepacangane karo Sutrisna. Tresna sing katuwuhan ing jaman modern kang kelawan karo adat budaya jaman biyen, nalika ana aturan dhewek yen bocah wedhok namung bisa dadi manten yen dipilihake dening uwong tuwane. Tema katresnan sing dijupuk pangriptane pancen trep kanggo tema wacanan kang lagi didemeni banget dening remaja-remaja jaman saiki.

Alur keseluruhan kang dijupuk namung alur maju, nanging ana pira-pira bagiyan sing nyiptakake kesan flashbacke tokoh utamane. Mursiati ana ing novel iki diceritakake duweni sipat kang alus, pinter, ayu, seneng nyoba-nyoba, lan manutan. Nanging yen wus duweni kekarepan sing miturut dheweke apik pancen kudu kaleksanan. Ora beda karo Sutrisna sing dadi pepacangane Mur ana ing cerita iki. Priyayi bagus sing nglilakake sekolah HIS namung tingkat 3 lan nglanjutake kerja iki dhuweni sipat wicaksana, demen usaha, lan nrima. Apa kang miturut dheweke apik pancen angel kanggo dililakake, nanging luwih mikirake kaluwihan lan kakurangane sadurunge mlangkah. Sipate sing kaya mengkono diturunake saka ibune sing wus nyandang status randa anak loro. Ora kaya uwong tuwane Mursiati. Mungkin yen disebut tokoh antagonis ana ing novel sing nganggo sudut pandang diaan maha tau iki ya uwong tuwane Mursiati iku. Ego sing diduweni kekarone pada dhuwure. Mula sempet ana bagyan sing njlentrehake konflik ego antarane Mur lan uwong tuwane loro.

            Pangripta novel iki dhewek duweni asma jangkep Soeratman Sastradihardja. Panjenengane kalebu pangripta novel kang nyerat ing antarane taun 1920-1930. Dadi tunggal kanca karo M. Ardjasoeparta.Kadidene biografine pangripta sing wus nyetak patang novel iki durung kaserat karana cetha, dadi mung bisa kathithik saka karya-karyane lan kahanan ing sakiwa tengene. Rata-rata novel karya Soeratman iki nganggo basa jawa ngoko, kejaba novel kanthi judul Sukaca kang kababar nganggo basa jawa krama. Karya-karyane cacah papat mau, kabeh kacithak dening percetakan pemerintah, Balai Pustaka, klebu ing seri B, yaiku buku wacan basa ibu, kanggo nambah wawasan wong diwasa.

            Amarga kalebu novel kang kecithak dening percetakan pemerintah, Katresnan duweni nomer seri ISBN yaiku 978-979-8002-58-8. Kandele kang ana setengah senti duweni cacah ana 92 halaman. Ukuran novel iki pada kayata buku tulis biyasa yaiku duweni dawa 21 cm lan lebar 14 cm. Kertase nganggo kertas jenis kwarto werna putih resik. Kertas kang dinggo kanggo sampule nganggo kertas alus kang ndadikake werna coklat campur ireng kang diselarasake karo putih susu ing gambar ngarepe katon kinclong.

            Bahasa kang dienggo yaiku basa jawa ngoko. Mula ndadikake novel iki gampang dipahami dening para kawula muda. Isi sekabehane novel kaperang dadi pitung bab. Awit saka njlentrehake nalika Mur taksih ana ing sekolahe biyen lan nganthi sawuse omah-omah. Basa ngoko kang dienggo dening Soeratman uga nganggo basa padinan solo yogya. Tema novel katresnan dhewe yaiku nolak nikah peksan. Tema kuwi pancen nyimpang saka paugerane para sepuh ngenani njodhokake anak, ing tlatah ngendi bae. Ing kasusastran Indonesia uga mengkono, kabukten ing novel Siti Nurbaya (1920) karyane Marah Rusli kang nggambarake nasibe Siti Nurbaya lan Samsul Bachri kang sengsara ing pungkasaning crita.

 Dene novel Katresnan iki mujudake novel kang ngemot bab panulaking generasi enom marang generasi tuwa kang sepisanan kaserat dening pangripta pribumi dudu saka kaum priyayi. Paragatamane Mursiati lan Sutrisna, kang sakarone bisa kasil njugarake nikah peksan saka wong tuwane kanthi sabar, kukuhing kekarepan, lan tutur becik kang mbaka sithik diaturake marang uwon tuwane. Mursiati wani matur bola-bali marang bapak ibune bab alesane ora gelem dipeksa nikah karo priya pilihane wong liya, klebu wong tuwane. Bedane Katresnan karo Serat Riyanta, R. Mas Riyanta ora wani matur luwih akeh marang ibune, nanging malah ninggal meneng lan ngulandara. Cuplikan cendhak iki nuduhake basane Mursiati kang alus nalika matur marang Bapake , ngenani panulake marang pameksane Bapake kang atos supaya Mursiati manut gelem marang apa kang dikersakake.

.............

“ Inggih sapinten lepat kula, Bapak. Nyuwun sagunging pangapunten, jalaran ing wekdal samangke ribet sanget manah kula ngraosaken dhawuhipun Bapak, ngantos kula kaelud sakit.”

“ Ribed marga saka ngendi?”

“Mboten kadosa, Bapak. Kula rak sampun matur, bilih ing wekdal punika dereng remen ngladosi tiyang jaler. Punapa malih kula sampun gahdah panuwin, supados rembag ingkang saking Tulungagung punika mboten kadadosaken. Ing wasana, semu-semunipun sampun mateng sanget.”

“ Apa kowe kira-kira arep mbadal sing dadi prentahku lan karepe ibumu?”

“ Inggih mboten, Bapak. Ananging inggih kados pundi pamurihipun tiyang ingkang dipunpadosaken jodho? Punapa kapurih rukunipun, punapa crahipun?”

“ Yagene kowe takon kang kaya mengkono?”

“ Awit, menawi kula yektos dipunroda peksa, kaangsalaken lare ingkang kula boten remen, punika prasasat dipunpurih mboten rukunipun.

..........

Cuplikan wawanrembug Bapak lan anak iku nuduhake paragatama iku bocah sekolahan. Ing cuplikan mau krasa banget menawa Mursiati (sanadyan sedhih) tetep urmat marang wong tuwane (Bapake). Rasa urmat mau ora katuduhake karana tetembungan dening pangripta, nanging lumantar wawanrembug. Pancen taksih akeh wewarah kang bisa kecuplik saka novel tipis iki, upamane bab kurang becike pangur untu, menganggo setagen kanthi kenceng, lan liya-liyane maneh. Emane perangan wewarah mau isih katon kaya tetembungane guru marang murid. Sing dadi guru yagene iku Sutrisna, dene muride iku Mursiati. Mangka sejaine, lelorone mau kanca raket sapamulangan nalika ana ing HIS biyen.

            Saliyane ana kaluwihane temtu uga ana kekurangane. Kekurangane novel iki yaiku ing babagan teknik ndongeng. Akeh kawitan paragrap sing nggunakake tembung kang bola-bali wus dienggo, kaya tembung ‘kacarita’. Perkara iku ndadikake kesan yen novel iki suwung. Cerita kang diusung uga kurang dijlentrehake ndadikake katon ringkes banget lan kurang cetha, amarga kalebu novel kang tipis pranyata kacane namung ana 89 kaca. Kayata anggone perjuwangane Sutrisna nalika Mursiati dikabarake wus dijodhokake dening priyayi ing Tulungagung. Kaya apa lelampahane merjuwangake Mursiati iku kurang ngena ing nalar. Nalika dheweke ujug-ujug ana ing alas lan malah kapesan kena begal. Uga Mursiati pas kedadeyan iku kahanan ora dicritakake babar blas ndadikake crita ing bab 6 kanthi judul ‘kasusahan numpa-numpa’ iku janggal.

            Apa maneh crita sabanjure iku. Ana ing bab 6 namung dijlentrehake kesusahane Sutrisna, nanging ing bab 7 wus langsung dedaupan kelorone. Kudune ana crita akhir konflike karo wong tuwane Mursiati, ora langsung dedaupan kaya mengkono. Critane dadi duweni kesan durung rampun lan ujug-ujug dadi epilog, amergane ana ing crita sedurunge iku konflik ego antarane Mursiati karo wong tuwane kentel lan rame. Uwong tuwane Mursiati ora dimunculake maneh ana ing kisah pungkasane, malah bahas babagan utang budine sutrisna marang wong kang nyelametake pas aa ing perantauan sing aneh nuju papane Mursiati kang lagi nunggu dheweke merjuwangake tresnane. Persualan sing paling abot nanging pancen wus lumrah kedadeyan ana ing cerita novel yaiku babagan kepriye anane pugkasaning cerita. Ana salah fatale yaiku penggawean pungkasan cerita sing kurang banget kaon gregete. Dalan cerita saka pitepngan, anti klimaks, klimaks kang urutan saka ngarep menyang mburi amarga nggawa alur maju iku digawe rancu dening pungkasan kang kathon pancene banget kurang trepe. Sanadyana mengkana nanging ya wus berhasil anggone nyusun amaraga wus bisa agawe pembaca iku penasaran lan ngrampungake kanth rampung ing pungkasane.

            Saliyane iku, saben buku uga wus mesthi duweni manfaat anggone disusun kaya mengkana. Novel kang duweni titik inti ing tema katresnan iki uga ngandut makna lan manfaat. Ana pira-pira ajaran sing dientokake dening pangript kanggo nunjukake ilmu-ilmu pengetahuan sing diduweni uwong ing jaman biyen babagan ilmu adat kejawen. Kayata babagan perkara apa bae sing patut dilakokake dening priyayi wadon. Uga bab kanyatane anggone sem-seman iku anggae gambaran kepriye tlak belakange kahanan uwong saiki lan uwong kang nganut paham adat jaman biyen. Cerita taksirane kekarone bisa ngibur lan kayata ngrasuk awake dhewe, utawa kayata dialami dhewe ning kauripan iki. Bab iku nggawe bukti yen pancene Soeratman Sastradihardja wus bisa agawe penikmat utawa pembacane ngrasuki dalan cerita kang digawe dheweke.

            Sarane kanggo novel iki yaiku kudu luwih bisa agawe kesan ora boseni kanggo penikmate. Aja namung inti-ntine bae sing ditulisake, nanging uga kajelasan kanggo ngarahake cerita utawa persualan sing wus ana ing sadurunge, ora kok banjur ganti iti cerita lan ngrampungake ceritane kanthi kurang agawe greget. Bahasane dhewek kang digunakake wus trep lan apik, bahasa kang dhuwr uga ora ana klentune kanggone penerapane kayata saka mursiati menyang wong tuwane. Ora beda kao tata kramane kang dituduhke dening pangripta. Ana panjlentrehan secara tersirat babagan kahanan kang digawe antarane wong enom karo wong tuwa, wong tuwa karo wong tuwa, wong tuwa marang wong enom. Perkara iku pancee ndadekake pembaca ngrasakake pengajaran uga. Pangipta bae dene anggone gawe gambaran kaya mengkana mung aweh arepan supaya ora bakalan ana pangbahing tindak tanduk tata krama kang wus diajarake dening leluhur karo kahanan saiki ing jaman sing pancene serba modern.

            Mula Soeratman Sastradihardja diarepake bisaa dadi penulis sing uga bisa menehi ajaran-ajaran sederhana kang wus ana nanging wus ora tahu dimangerteni marang kabeh pembacane. Diarepake ufga supaya luwih agawe greget kang trep lan muasake ana ing akhir ceritane. Sanadyana sing dikarepake dening Soeratman iku akhir cerita kang bahagia bisaa dadi akhir cerita sing nggantung bae nanging bisa nimbuake menawa crita iku pancene pungkasane iku dadi seneng. Amargane perkara iku bisa dadikake pembaca wus bisa maca dalan ceritane sahingga agawe kecewa pembaca lan ndadikake ora ngrampungake panjlentrehan bab pungkasan sing wus bisa diwaca iku mau. Malah bisaa ndadikake pangripta duweni kesan elek ing dalan cerita sanadyana wus bisa menehi penjentrehan apik lan berwawasan babagan ilmu adat kejawen kala iyen kayaa kang wus disebutake kala mau.

            Ning kaya apaa kritik saran mau namung diarepake bisa mbangun pagripta dadiya luwih becik maneh anggone nyiptakake cerita maneh. Novel kanthi judul katesnan lan duweni tema kang pada karo judule iku mau wus bisa dikira dadi ovel best seller amarga nyengkuyung kisah erita sederhana nanging agawe penasaran pembaca, amargane kyata nggawa cerita Siti Nurbaya karyane Marah Rusli ning sejaine ngadeg njumedeg dhewek agawe suasana cerita anyar kang ana ing lingkup adat pranata masyarakat suku jawa ing kutha utawa desa. Masyarakat dhewek diarepake bisa nyaring ajaran-ajaran api bae sing ana, ora kok malahan didadikake acuan nasib kang dikira pada karo kedadeyan cerita kng dikarang.Novel iki bisaa dadi novel kang wus pantes didadikake bacaan kang apik lan mendidik kanggo masyarakat.